Cũng đa tài như chim Họa Mi, Chích ChòeThan (tên khoa học là COPSYCHUS SAULARIS) là giống chim cảnh hót hay đá giỏi, nên được hầu hết nghệ nhân chơi chim ưa chuộng.
Chích Chòe Than tuy là giống chim rừng, nhưng thích sống gần người. Khắp nước ta từ Nam chí Bắc, nơi nào có nhà ở, có ruộng vườn, nương rẫy là có chim Chích Chòe Than xuất hiện, thậm chí còn làm tổ trong vườn.
Ở miền Bắc và miền Bắc Trung phần, khởi thủy nó tên là chim Chìa Vôi, sau đó là Chích Chòe. Ở miền Nam, nó có tên là Chích Chòe Than, phân biệt với Chích Chòe Lửa và Chích Chòe Đất (hai giống chim Lửa và Đất miền Trung và Bắc không có).
Bản tính của Chích Chòe Than là ưa hót, nhưng cũng háu đá (chiến). Khi chúng đã lâm trận thì chỉ biết có vùi đầu vào việc… sống chết, chứ không còn biết sợ hài là gì. Sống ngoài thiên nhiên, trong mùa sinh sản, ta thường bắt gặp nhiều cặp chim say mê đá nhau, chân con này ngoéo vào chân con kia như cột chặt lại, đến nỗi bị người vồ trong tay mà vẫn tiếp tục cắn mổ liên hồi… còn nuôi để đá (chiến), do được ăn uống bổ dưỡng lại được tập luyện thường xuyên nên cái tính háo thắng của chúng lại càng táo tợn hơn nhiều.
Ngoài thiên nhiên, chim thường hót vào sáng tinh mơ, có khi đến chín mười giờ sáng. Khi hót thì chúng có thói quen chọn cành cây cao nhất trong vườn mà đậu, do đó tiếng hót lanh lảnh bay xa hàng cây số… Chim có thể hỏi liên tục nhiều giờ liền… Chim nuôi trong lồng, do được ăn uống no đủ nên có thể hót cả ngày, và có con vẫn hót dai dẳng, nghe thật sướng tai. Nếu gặp đối thủ xứng đôi, hai con sẽ thi đấu hàng giờ mà không ngơi nghỉ, với đủ giọng luyến láy cao tháp bổng trầm, chẳng khác nào đội nhạc công tài danh đang thi nhau trổ tài cao thấp
Xuất xứ:
Chích Chòe Than gốc tích từ Nam Dương quần đảo, sau đó đó có mặt nhiều nước ở Châu Á. Chim thích hợp với khí hậu ôn đới, vì vậy vào mùa lạnh chim phải sống di cư lại những vùng có khí hậu ấm áp hơn. Tại nước ta, Chích Chòe Than sống khắp mọi nơi, nhưng ở miền Nam khí hậu thích hợp với giống chim này nhất. Tại miền Bắc vào mùa đông giá rét, Chích Chòe Than di cư vào phương Nam, sau đó đến mùa Xuân chúng lại trở về. Giống chim này thích sống gần người, thích làm tổ trong các bóng cây gỗ hoặc làm tổ thô sơ trên cây bưởi, cây cam. Muốn bất chim con, người ta chỉ gác trên cháng ba một cây nào đó ở ngoài vườn, chiều cao ngang tay với của người, một cái hũ (hay tỉn nước mắm) là chim cứ thế vào đẻ…
Chích Chòe Than là giống chim háu đá (chiến), chúng dùng tiếng hót lảnh lót của mình để đe dọa kẻ thù đến xâm phạm cương thổ của chúng, vì vậy chim thích đậu chót vót những cành cây cao nhất để hót, và có khi hót cả giờ liền, sau đó mới chịu rời chỗ hay đi tìm mồi.
Hình dáng:
Chích Chòe Than có thân hình nhỏ bằng nửa chim sáo sậu, mình có hai sắc lông đen trắng. Các phần đầu, cổ, ức, lưng, đuổi, mỏ và chân đều đen, chỉ trừ phần bụng và bên dưới đuôi cùng rỉa cánh là lông trắng. Tuy vậy sự phân chia của hai thứ lông đen trắng có ranh giới rạch ròi khiến con chim cũng có cái đẹp riêng của nó.
Ở miền Bắc nước ta, còn chim Chích Chòe Than có thân hình to hơn và đôi chân cao hơn con chim ở trong Nam. Vì có cặp thân cao nghệu nên trông điệu bộ con chim đi đứng có vẻ lỏng khỏng, thiếu sự vững vàng. Sự thật tuy chân nhỏ, và cao, nhưng không yếu, Chim Chích Chòe Than không những đi đứng vững vàng mà còn đá những đòn rất độc.
Xưa nay, hễ cô cậu nào có đôi chân ốm yếu cao nghệu thì bị các cụ chế giễu là đôi chân… chìa vôi. Vì vừa giống chân chim Chìa Vôi, mà cũng giống với cái chìa vôi của các bà ghiền trầu dùng để quệt vôi vào lá trầu, ăn cho mặn miệng…
Tuy đôi chân mảnh dẻ nhưng mạnh, lại có hai cánh khỏe nên động tác của Chích Chòe Than lúc nào cũng nhanh lẹ, vụt biến vụt hiện người ta khó tiếp cận với chúng!
Cách nuôi chim bổi:
Giữa mùa Xuân khí hậu ấm áp là mùa sinh sản của chim. Đây là lúc ta có thể ra vườn tìm bắt chim con về nuôi. Tại các gian hàng bán chim kiểng, chim con được bán với nhiều cỡ: chim mới nở được năm bảy ngày cho đến một hai tháng tuổi, giá độ ba bốn chục ngàn một con. Còn chim bổi thì được bán quanh năm, với giá rất rẻ, độ bảy tám ngàn một con, vừa với túi tiền của mọi người.
Giống Chích Chòe than tuy nhát người nhưng lại để đánh bẫy. Do cái tính háu đá (chiến), thích sân si của chim, nên người đánh bây chỉ cần nghe ở đâu có tiếng chim Chích Chòe Than hót là tìm đến treo lục chim mồi lên… Chỉ chờ chim mồi cất tiếng hót là chim rừng ào ào sà đến đấu đá cho bằng được. Thế là chúng thi nhau sa vào lưới rập… Con nào may mắn sẩy đi, thì trước sau gì cũng quay lại nộp mạng…
Con gà ghét nhau vì tiếng gáy, thì Chích Chòe Than cũng ghét nhau vì tiếng hót. Do đó, người bẫy chim giỏi mỗi ngày có thể đánh được vài ba mười con chim bổi là chuyện không khó khăn gì.
Với chim con nuôi cũng dễ sống. Mỗi ngày ta phải chịu khó đút mồi cho chúng ăn nhiều lần, bằng các loại mồi như cào cào, ruột bánh mì, cơm và thỉnh thoảng nhớ cho uống chút nước. Chim non rất mau lớn, độ tháng tuổi là chim đã khôn ngoan, bộ lông vũ đã mọc đầy đủ, và tự mổ được thức ăn do người chế biến.
Vì sống gần người nến chim con dạn người, đến nỗi có thể nuôi thả, hoặc cho đứng trên tay chim vẫn hót chứ không tỏ ra chút sợ hãi gì.
Nhưng với chim bổi, do là thứ chim rừng quen sống ngoài thiên nhiên cao rộng nên bắt về thuần dưỡng trong lồng nuôi chật hẹp, tù túng tất nhiên không thích hợp với chúng.
Có con không chịu ăn uống mà chết, có con nuôi đến vài ba năm vẫn còn nhát… như cáy, thấy hỏng người lại gần là bay nhảy tứ tung có khi tróc cả da đầu hoặc dập cả trán… Tuy vậy, vẫn có người thích thuần dưỡng loại chim bổi này, vì chúng hót rất hay: hót giọng rừng mang âm điệu vừa lạ vừa hay. Con chim bổi mà “đứng lồng” được ba bốn mùa vẫn có giá trị riêng của nó.
Muốn nuôi chim Chích Chòe bổi trước hết ta nên chọn một cái lồng tre hoặc mây chắc chắn (lồng khoảng 49 nan) trong đó có treo sẵn nhiều cóng đựng thức ăn, nước uống, cào cào, sâu tươi để chim ăn thỏa thích trong bốn năm ngày liền. Sau đó ta thả chim bổi vào rồi trùm áo lồng hên ngoài kín mít cho chim đỡ sợ.
Chim bổi trước khi sập bẫy là những con chim dũng mãnh, hót hay đá giỏi, nhưng khi lọt vào bẫy rập bị người bắt nhót nên hồn vía lên mây, do đó con nào cùng nhát như cáy. Vì vậy, giúp chim mau tỉnh hồn lại vía là việc người nuôi chim bổi cần phải lưu ý trước tiên.
Muốn vậy, ta phải tìm nơi yên tĩnh thực sự để treo lồng chim, giúp chim quen dần với cuộc sống tù túng hiện tại. Đây là thời gian thử thách của chim: nếu chúng chịu ăn mồi thì sống, con nào quá nhát không chịu ăn mồi thì đành chết đói. .
Sau bốn năm ngày, liệu chừng thức ăn nước uống đã cạn, ta nhẹ nhàng đến hé sơ áo lồng ra để ghé mắt nhìn vào xem tình trạng sức khỏe của chim ra sao. Nếu thấy chim vẫn sống sởn sơ, cóng thức ăn nước uống có vơi dần, thì ta có thể yên tâm châm thêm thức ăn nước uống cho đầy, hé áo lồng ra một chút rồi treo chim lại chỗ cũ để chim bắt đầu làm quen với cảnh trí bên ngoài…
Đó là cách tập cho chim bổi dạn dàn…
Xin được lưu ý là việc châm thêm thức ăn nước uống này ta nên làm thật nhanh để tránh cho chim bổi khỏi sợ hài quá độ, nhiều con phải bay nhảy bể đầu xệ cánh.
Chích Chòe Than rất thích lắm, dù đó là con chim mới bắt được một hai ngày. Nhưng cũng có con vì quá sợ nên không chịu tắm. Mỗi lần tấm tạ nên cho chúng sang lồng tắm, tắm xong cho chúng sang trở lại lồng nuôi. Với những chim quá nhát chưa chịu tắm thì nên đặt lồng lắm vào chỗ khuất, và tránh mặt đẻ chim yên tâm nhảy vào đĩa nước… Nếu được tắm mỗi ngày, chim bổi sẽ mau dạn.
Khi chim đã dạn người, có nghĩa là nó đã thích nghi với cuộc sống mới, đã chấp nhận sống trong cái giang sơn chật hẹp thì lúc đó chúng mới bình tĩnh cất tiếng hót. Nói một cách khác, con chim bổi đã chịu hót là coi như chúng đã lấy lại sự tự chủ, không còn lo sợ vẩn vơ như trước đây nữa.
Cũng có trường hợp do “lửa rừng” còn, nên chim bổi quên sự nhát sợ, dám cất tiếng hót trong những ngày đầu mới bị bắt về. Người nuôi gặp được những con chim này sẽ bớt khó khăn trong việc thuần dưỡng…
Đây cũng là lúc ta nên cẩn thận thẩm định giá trị của con chim bổi ra sao: chọn nuôi hót hay chọn nuôi đá (chiến)?
Con chim nuôi thi hót chỉ cần dáng vóc đẹp, các bộ phận mắt, mỏ, chân, móng đầy đủ, lại có giọng hót hay và siêng hót là được. Nhưng, với chim nuôi đá (chiến) việc chọn lựa phải nói là rất công phu. Đây không phải là việc làm của một ngày, mà là nhiều ngày, phải chọn đi chọn lại nhiều lần, phải cân nhắc kỹ lưỡng, do đó có khi mười con chưa chắc đã chọn được một!
Yêu cầu của một con Chích Chòe Than nuôi đá (chiến) là phải có thân hình to lớn, vóc dáng hùng dũng của một con chim võ sĩ, trông qua là biết nó gan góc, mạnh khỏe rồi.
Thân to, mình dài, dáng uy dũng
Đầu như đầu rắn, đỉnh đầu bằng chứ không gồ lên gần như thẳng hàng với mỏ chim.
Mắt méo (thường con chim mắt méo là chim đang đủ lửa, sức lực cường tráng).
Mỏ tương đối ngăn, dày, dài và chót mỏ không quặp xuống như mỏ chim ưng. Con chim đá thường dùng mỏ để mổ vào các yếu huyệt của đối thủ, chứ không phải dùng chiếc mỏ quắp để giữ chặt đối thủ của mình, do đó ta mới cần chim có cái mỏ rắn chắc để mổ đau.
Chân chim phải thật khỏe, không thương tật. Ngón và móng không những đầy đủ mà còn chắc khỏe mới mong đấu đá với đối thủ.
Lông mỏng chừng nào lót chừng nấy. Con chim lông mỏng là chim có nhiều sinh lực chất chứa trong mình.
Hội đủ cho bằng được tất cả những yếu tó đó thì con Chích Chòe Than ấy mới xứng đấng làm một con chim đá có nhiều triển vọng sau này.
Cách nuôi để thi hót:
Con chim Chích Chòe Than nào tính bẩm sinh cũng biết hót. Nhưng, muốn cho chim hót thật hay để ra trường thi đấu với chim khác thì phải nhờ vào cách chăm sóc chu đáo của người nuôi.
Nói đến cách chăm sóc thì gần như mỗi người có một kinh nghiệm riêng, ít ai giống ai, và cũng chăng ai chịu phục ai. Phương pháp mà chúng tôi trình bày ra đã được nhiều người áp dụng nhất, và qua kinh nghiệm bản thân cũng thấy có kết quả tốt.
Thức ăn:
Chích Chòe Than nuôi thi hót cần phải có tiêu chuẩn ăn uống như nhau: Thức ăn phải mang tính nhiệt, làm cho con chim “nóng” thúc giục hót hoài. Vì mang danh là chim hót lại để dự thi hót mà lười hót, lại hót không bài bán thì làm sao mong đoạt được chức quán quân? Thức ăn phù hợp đã đồng góp tích cực cho sự hót hay và hay hót của chim.
Thức ăn của Chích Chòe Than thường được chế biến như sau:
Bột đậu phọng một lon (rang vàng)
06 lòng đỏ trứng gà.
01 muỗng cà phê đường cát.
Nửa lon (hoặc 1 lon) sâu khô.
Bốn thứ này trộn lẫn vào nhau, bỏ vào hộp đậy kín cho chim ăn dần.
Có điều xin phép được lưu ý các bạn: nếu chim Chích Chòe Than đang ở thời kỳ thay lông thì hột đậu phọng chỉ nên rang hơi vàng, không cho ăn sâu khô, mà thay vào đó hàng sâu tươi và cào cào (độ ba mươi con một ngày).
Nhưng, nếu chim đang đủ lửa, có thể thi hót được thì bột đậu phụng phải rang thật vàng, trộn sàu khô với tỷ lộ cao chừng 50 đến 100 phần trăm, không cho ăn sâu tươi mà chỉ ăn cào cào.
Đó là điều quan trọng cần biết trong hai giai đoạn “thay lông” và “đủ lửa” của chim.
Dượt chim:
Nuôi chim Chích Chòe Than mà không cho thi dượt thì chim sẽ biếng hót dần và lại hót không hay, thiếu bài bản. Ta phải năng cho chim thi dượt, mỗi tuần ít ra vài lần. Trong thời gian sắp cho ra trường thi đấu, mỗi ngày chim phải được đi dượt thường xuyên. Dượt chim có nghĩa là đem chim đến các tụ điểm treo chim của các Câu Lạc Bộ chơi chim hói gần nơi mình cư ngụ, hoặc nhiều nghệ nhân rủ nhau tụ họp lại một địa điểm thuận lợi và rộng rãi nào đó như quán cà phê, một khu vườn rộng để chim được đầu hót thỏa thích với nhau.
Tất nhiên, con chim mang đi dượt phải là chim đã cứng lông (thay lông xong), đã đủ lửa, tức là chim đang độ sung sức, chỉ thích dượt đấu hót, đấu đá với chim khác. Nếu mang chim chưa đủ lửa đến các nơi này chỉ làm cho chim nhát thêm mà thôi.
Chim mang đi dượt, đến nơi chúng có thể hót vang lên (nếu đủ lửa cần thiết) hoặc chỉ đứng… nghe thiên hạ hót trổ tài. Nhưng, khi mang về nhà chúng như được “hà hơi tiếp sức”, con nào cũng hót rân lên, hăng hái hơn trước bội phần.
Vì như chúng ta biết, chim Chích Chòe Than rất nhạy cảm trong việc bắt chước tiếng chim lạ. Đến nơi đông vui này, chúng có dịp tốt để bắt chước những giọng hót hay hơn, và nhất là hăng hái hơn, sung sức hơn.
Những ngày đầu ta nên treo chim mình gần những con chim yếu hoặc bằng lửa với nó để nó khỏi khớp. Chim khớp thì sợ hãi xù đầu không hót, trái lại còn nhảy lồng loạn xạ như muốn trốn chạy. Khi chim đã hăng lên, thì ta tìm dịp treo lồng gần những chim dữ hơn để nó quen dần với những đối thủ mạnh… Đó là đối với các bạn mới vào nghề; kinh nghiệm chưa được bao nhiêu nên phải “dò dẫm” từng bước một. Trái lại, với người đã có kinh nghiệm trong nghề, họ chỉ quan sát sơ con chim là đủ biết chim đã đủ lửa hay không, đã đến kỳ đấu đá được hay không… Nhưng, dù người nuôi chim có kinh nghiệm đến đâu thì việc đem chim đi dượt cũng phải làm chứ không trễ nãi được. Chim mà thiếu dượt thì không đủ sức ra trường thi thố tài năng với chim khác! Do đó, dù là tốn hao thì giờ, vào sáng sớm, các nghệ nhân nuôi chim thi hót và thi đá vẫn phải mang chim đến các tụ điểm chơi chim, ít ra cũng một vài giờ…
Trình bày như vậy đề các bạn biết được việc dượt chim cần thiết đến mức nào!
Cách nuôi để thi đá (chiến):
Biết đá và háu đá là bản tính hung hăng của giống Chích Chòe Than. Nói một cách khác, con Chích Chòe Than nào cũng biết đá, nhưng đá hay hoặc dở là còn tùy ở tài năng của mỗi con, và phương pháp nuôi nấng chăm sóc của người nuôi.
Trước hết, như phần trên đã trình bày, ta phải có con mắt nhà nghề để chọn ra con chim có những tiêu chuẩn cần thiết để nuôi đá (chiến).
Với con chim để thi hót, không những chỉ cần tiếng hót hay, nhiều giọng mà còn có vóc dáng thể hình đẹp đè (vì trong điểm thi hót có điểm chấm về dáng vóc đẹp của con chim). Thi đá cũng vậy, ngoài tài võ nghẹ, con chim thí sinh cũng được cộng thêm điểm về điệu bộ, dáng vóc, tức là đánh giá công chăm sóc nuôi nấng của chủ chim.
Chọn được con chim đá (chiến) vừa ý là chuyện khó khăn, nhưng công nuôi dưỡng chăm sóc nó lại càng vất vả nhiều hơn.
Thức ăn:
Nuôi Chích Chòc Than để thi đá thức ăn chẳng khác gì nuôi chim thi hót. Tùy theo tình trạng sức khỏe của chim mà để nguyên hoặc tăng thêm phần bổ dưỡng. Nếu tăng thì tăng lượng lòng đỏ trứng gà vào bột, tăng thêm lượng sâu khô và sâu tươi. Chất đạm động vật càng nhiều chim càng mau sung sức, lúc nào cũng hăng hái, cắn mổ bố lồng và thích gây sự với chim treo bên cạnh…
Chăm sóc:
Chích Chòe Than nuôi đá, chủ chim nên chăm sóc chu đáo hơn chim nuôi thi hốt. Ngoài thức ăn bổ dưỡng ra, “nóng” hơn, chim phải được đi dượt nhiều hơn. Kinh nghiệm cho thấy chim càng được dượt nhiều thì càng mau sung sức. Chủ nuôi phải để tâm theo dõi thường xuyên đến độ “lửa” của chim, biết con chim lúc nào có thể đem đấu đá được, hoặc cần phải nuôi thúc cách nào cho đủ lửa để ra ưường.
Xin lưu ý là trước khi thi đá (chiến) một tuần, ta không nên tắm chim.
Xổ chim:
Xổ chim là một hình thức cho chim làm quen vơi trận mạc, theo cách xổ gà nòi. Việc xổ chim này không phri chờ đến lúc gần ngày ra trường mới lo thực hiện, mà phải thực hiện từ những tuần đầu…
Từ ngày lựa được con chim để nuôi đá, chủ chim đã phải xổ chim để biết tài năng của con chim ra sao, nếu hay thì nuôi tiếp, còn dở thì loại ra nuôi hót.
Xổ chim là cho hai chim đá (chiến)với nhau trong năm mười phút (đá thực sự) để chim bền sức, và học hỏi được những đòn thế của địch thủ, đồng thời cũng tự tìm ra cách hóa giải được những thế hiểm của địch thủ. Chuyện mới nghe thật khó tin, nhưng nếu ta chứng kiến được tận mắt hai chim đang đấu đá, ta sẽ thấy chúng có những thế đá, những cú cắn mổ rất thông minh, và bén nhạy. Luật sinh tồn đã giúp chúng khôn khéo trong việc tránh nó và tìm cách đối phó hữu hiệu với kẻ thù… Do đó, nếu được xổ thường xuyên, chim sẽ thuần thục hơn, giỏi giang hơn, quyền biến hơn trong những đòn thế… Đồng thời, càng xổ, chim càng bền sức, vì vậy thời gian xổ thử nên tăng dần lên. Lúc đầu có thể vài phút, rồi tăng dần lên năm phía, rồi mười phút…
Vì đá xổ chứ không phải đá thật, nên hễ gặp tình huống quá gây cấn, làm tổn hại quá mức đến sức khỏe của chim, hoặc có thể gây ra thương tật trầm trọng thì ta nên can ngăn ra kịp thời…
Chim xổ xong nên cho nghỉ ngơi, và nuôi dưỡng chu đáo lại, ít ra cũng mươi ngày sau mới xổ thử lại. Vì nếu xổ liên tiếp trong nhiều ngày liền, chim sẽ kiệt sức.
Tóm lại, nuôi Chích Chòe Than dù là để thi hót hay thi đá (chiến), ta cùng có cách nuôi dưỡng riêng. Cách nuôi dưỡng có thể mỗi người mỗi khác, nhưng tựu trung cũng nhằm vào việc thúc cho chim hăng hái lên để đấu đá thành công như ý của chủ nuôi.