Đăng ngày: 25/02/2014 11:58
Chim có tốc độ trao đổi chất và năng lượng cao hơn so với động vật có vú. Cường độ tiêu hoá mạnh ở chim được xác định bằng tốc độ di chuyển của thức ăn qua ống tiêu hoá
Chim có tốc độ trao đổi chất và năng lượng cao hơn so với động vật có vú. Cường độ tiêu hoá mạnh ở chim được xác định bằng tốc độ di chuyển của thức ăn qua ống tiêu hoá. Ớ chim non, tốc độ này là 30 – 39 cm trong 1 giờ; ở chim lớn hơn là 32 – 40cm và ở chim trưởng thành là 40 – 42cm. Chiều dài của ống tiêu hoá chim không lớn, thời gian mà khối thức ăn được giữ lại trong đó không vượt quá 2 – 4 giờ, ngắn hơn rất nhiều so với động vật khác, do đó, để quá trình tiêu hoá thức ăn diễn ra thuận lợi và có hiệu quả cao, thức ăn cần phải phù hợp về với tuổi và trạng thái sinh lý, được chế biến thích hợp, đồng thời có hàm lượng xơ ở mức ít nhất.
Chim lấy thức ăn bằng mỏ. Hình dáng và độ lớn của mỏ ở các loài gia cầm rất khác nhau. Chim bồ câu, chim cút có mỏ ngắn, nhọn và cứng, hơi cong. Lưỡi gia cầm nằm ở đáy khoang miệng, có hình dạng và kích thước tương ứng với mỏ. Bề mặt phía trên của lưỡi có những gai rất nhỏ hoá sừng hướng về cổ họng, có tác dụng giữ khối thức ăn trong miệng và đấy chúng về phía thực quản. Các cơ quan thị giác và xúc giác kiểm tra sự tiếp nhận thức ăn. Chim thực hiện mổ và nuốt thức ăn nhờ các động tác nâng lên, hạ xuống linh hoạt của đầu. Số lượng thức ăn mà chim ăn được trong 1 đơn vị thời gian phụ thuộc vào mức độ hấp dẫn của thức ăn, loài và tuổi của chim. Khi đói, nó mổ nhanh và ăn nhiều. Chim tiếp nhận thức ăn lỏng và nước bằng cách nâng đầu rất nhanh rồi ngửa cổ lên để nuốt. Riêng chim bồ câu uống nước bằng cách thả mỏ, hút nước vào nhờ áp lực âm trong xoang miệng.
Việc điều khiển lượng thức ăn ở chim được thực hiện bởi các trung tâm thần kinh của vùng dưới đồi thị. Các trung tâm này bị kích thích hoặc ức chế do ảnh hưởng của các yếu tố ngoại sinh (thành phần và tính chất của thức ăn, tần số và thời gian cho ăn) và nội sinh (mức độ của các quá trình trao đổi chất).
Chim bồ câu thường ăn trực tiếp các loại hạt đỗ, ngũ cốc và rất thích ăn các loại hạt có màu. Khi trộn thức ăn hỗn hợp và các hạt có màu như ngô, đỗ thì bao giờ chim cũng chọn ăn hạt có màu trước. Trong hỗn hợp thức ăn có cám viên, ngô hạt, đỗ xanh thì chim chọn ăn hạt đỗ xanh trước tiên sau đó đến ngô và sau cùng mới đến cám viên.
Khi thức ăn đi trong khoang miệng, nó được thấm ướt nước bọt đẻ dễ nuốt. Các tuyến nước bọt của chim phát triển kém. Động tác nuốt ở chim được thực hiện nhờ chuyển động rất nhanh của lưỡi, khi đó thức ăn được chuyển rất nhanh vào vùng trên của hầu vào thực quản. Thanh quản được nâng lên phía trước và lên trên, lối vào thanh quản bị ép tới đáy của xương dưới lưỡi và gốc lưỡi, ngăn không cho thức ăn rơi vào đường hô hấp. Viên thức ăn thu nhận được ở cuống lưỡi được đấy vào lỗ thực quản và sau đó, do những co bóp nhu động của thành thực quản, nó được đấy vào diều. Ớ chim đói, thức ăn được đấy thang vào dạ dày, không qua diều. Trong thành thực quản có các tuyến nhầy hình ống, tiết ra chất nhầy, cũng có tác dụng làm ướt và trơn thức ăn khi nuốt.
Ớ chim cút và chim bồ câu, diều là một chỗ phình rộng hơn, hình túi. Đà điểu không có diều. Diều nằm bên phải, chỗ đi vào khoang ngực, ngay trước chạc ba nối liền 2 xương đòn phải trái. Mặt ngoài của diều được tiếp xúc trực tiếp với cơ da, cơ này giúp cho nó giãn nở rộng khi thức ăn rơi vào. Các lỗ dẫn vào và dẫn ra của diều rất gần nhau và có các cơ thắt. Giữa các cơ thắt lại có ống diều – là một phần của diều. Khi chim đói, thức ăn theo ống này đi thẳng vào dạ dày, không qua túi diều nữa.
Thức ăn ở diều được làm mềm ra, quấy trộn và được tiêu hoá từng phần bởi các men của thức ăn và các vi khuấn nằm trong thức ăn thực vật.
Nếu làm thí nghiệm cắt diều của chim đi, thức ăn đi qua ống tiêu hoá nhanh hơn nhưng sự tiêu hoá lại giảm đi một cách đáng kể, chim đẻ sút cân. Sau một thời gian, cơ thể sẽ lại tạo ra một cái diều mới, bên trên chỗ diều cũ.
Dịch diều – “sữa” của bồ câu non, giai đoạn ỉ-28 ngày tuối
Một đặc điểm của bồ câu là khối lượng và tỷ lệ lòng đỏ trưng trứng thấp, khi nở ra, con non còn rất yếu nên hàng ngày, chim bố mẹ phải mớm cho chim non “sữa diều”.
Trong lúc ấp trứng, có nhiều biến đổi xảy ra ở cơ thể chim bồ câu bố mẹ, giúp chúng sản xuất ra chất dinh dưỡng cho chim con trong những ngày đầu mới nở: dịch diều hay sữa chim bồ câu. Dưới tác động của hocmon prolactin, các mạch máu chằng chịt trên thành của bao diều ngày càng dày hơn, tới mức biến thành tuyến ngoại tiết, có thể so sánh với tuyến sữa ở loài có vú. Chiều dày của thành diều có thể tới 1cm và được cấu tạo bởi những mô bào, trong khi đó, ở vào thời điểm bình thường nó chỉ là một màng gần như trong suốt. Hocmon này cũng ngăn cản sự rụng trứng. Do vậy, nếu lấy đi những trứng mới đẻ trước lúc chim bố mẹ ấp thì sau 7 ngày chim mẹ sẽ lại đẻ; còn ngược lại, nếu lấy trứng muộn hơn, khi chim bố mẹ ấp, có nghĩa là có sự xảy ra của chu trình hocmon thì 10 ngày sau khi lấy trứng đi, chim mẹ mới đẻ lại.
Từ ngày thứ 12 trở đi thì chim bố mẹ mớm mồi cho chim non hoàn toàn là hạt. Hạt cùng với nước ợ từ diều chim bố mẹ mớm vào hốc miệng cho chim non. Một ngày chim bố mẹ mớm mồi cho chim con khoảng 5- 6 lần. Lần thứ nhất với thời gian ngắn, trung bình là 4 phút. Lần thứ hai vào lúc 9 – 10 giờ sáng, lúc này chim bố mẹ vẫn chưa được ăn nên thời gian mớm mồi ngắn hơn, trung bình 2 phút. Lần thứ ba vào khoảng 11 giờ, lúc này chim bố mẹ đã được ăn nên thời gian mớm mồi cho con lâu hơn, trung bình là 6 phút. Lần thứ tư vào lúc 14 – 15 giờ và lần thứ 5 là sau khi chim bố mẹ được ăn vào buổi chiều. Lần cuối cùng lúc trời tối. Khi chim con còn nhả thì thời gian chim bố mẹ mớm mồi dài hơn so với những con chim gần đến ngày ra ràng (28 ngày). Chim bố mẹ mớm mồi cho chim non rất lâu, có lúc mớm được 2 phút, chim nghỉ rồi mớm tiếp. Trong mỗi lần mớm mồi, chim bố mẹ phải nghỉ 7 – 8 lần.
Sau khi nuôi con được 10 – 18 ngày, chim mái bắt đầu đẻ lại và tiếp tục ấp những quả trứng mới đẻ. Điều này cho thấy cường độ làm việc của chim trống, mái cũng rất cao. Chúng vừa ấp trứng vừa nuôi con đang lớn. Hàng ngày khi ăn trưa xong thì chim mái thường đổi chỗ cho chim trống vào ấp thay. Cả chim trống và chim mái rất cần mẫn, khéo léo phối hợp với nhau một cách nhịp nhàng trong việc ấp trứng và nuôi con. Đây chính là một đặc điểm đáng quý của chim bồ câu.
Theo J.L.Frindel, tiến trình hình thành sữa như sau:
Sau khi đẻ xong quả trứng thứ 2 và từ ngày ấp thứ 4, một số phần của diều hình thành nên các tế bào tiết, làm cho thành diều dày hẳn lên. Từ ngày thứ 8 tới ngày 12, hình thành các “giọt nhỏ chất béo” trong một số lớp tế bào, chúng được tiết vào xoang diều, vài ngày sau đó, chim bồ câu sẵn sàng “mớm” sữa vào mỏ chim bồ câu con mới nở ra.
Có hai loại ý kiến khác nhau về “sữa chim bồ câu “: sự bài tiết sữa có thể so sánh với sự tiết sữa ở loài có vú; ý kiến khác cho rằng đây là sự tăng sinh của những tế bào chất béo ở phía bên trong niêm mạc diều; các tế bào này tách rời ra và tạo nên một chất lỏng sền sệt màu vàng nhạt tụ lại ở diều.
Sữa chim bồ câu chứa 14 – 16% protein và 8 – 10% chất béo; ngoài ra còn có chất khoáng, vitamin, nhưng không có hoặc rất ít đường. Vào ngày thứ 17 – 18, sự tiết sữa đạt mức cao nhất, kéo dài trong 7 – 8 ngày, sau đó bắt đầu giảm.
– Sự khác nhau giữa các giống chim bồ câu.
– Thời gian sau khi nở.
– Thức ăn của chim bố mẹ.
Thành phần dinh dưỡng sữa chim bồ câu
Nước 64 – 82%
Protein 11 – 18.8%
Đường, bột 0 – 6.4%
Chất béo 4.5 – 12.7%
Chất khoáng 0.8 – 1.8%
So với sữa bò (3,2 % protein; 3,5 % chất béo; 4,8 % đường) thì sữa diều của bồ câu có giá trị dinh dưỡng cao hơn.
Kết quả phân tích thành phần hoá học của dịch diều của Trung tâm Nghiên cứu Gia cầm Thụy Phương (2007) vào các ngày tuổi 1, 3, 5, 7 được thể hiện ở bảng sau.
Bảng 1.1. Thành phần hoá học của dịch diều bồ câu
Quan bảng ta thấy: hàm lượng vật chất khô thấp biến động từ 13,98% (ngày tuổi thứ nhất) đến 20,29% (ngày tuổi thứ 7) và chỉ số này tăng dần theo tuổi. Hàm lượng protein thô tăng dần theo tuổi: 6,75% (1 ngày tuổi); 6,96% (3 ngày tuổi); 8,92% (5 ngày tuổi); 9,49% (7 ngày tuổi). Hàm lượng mỡ thô tăng dần theo độ tuổi từ 2,76% ở ngày tuổi đầu tiên đến 4,59% ở ngày tuổi thứ 7. Tỷ lệ khoáng tổng số ở các ngày tuổi 1, 3, 5, 7 lần lượt tương ứng là: 1,51%; 1,69%; 2,17% và 2,17%.
Thành phần một số axit amin trong dịch diều
Kết quả phân tích hàm lượng một số axit amin có trong thành phần của dịch diều ở các ngày tuổi 1, 3, 5, 7 được trình bày ở bảng 1.9. Các axit amin trong dịch diều đều tăng dần từ ngày tuổi thứ 5, sau đó giảm dần. Như vậy, cùng với sự tăng lên của độ tuổi, sự biến động về hàm lượng của các axit amin trong dịch diều là không giống nhau.
Bảng 1.2. Kết quả phân tích axit của dịch diều bồ câu non giai đoạn 1-7 ngày tuổi (n=10)
Hàm lượng đường hoà tan
Kết quả phân tích hàm lượng đường hoà tan trong thành phần dịch diều được trình bày ở bảng 1.10.
Bảng 1.3. Hàm lượng đường hoà tan trong dịch diều bồ câu non giai đoạn 1-7 ngày tuổi (n=10)
Hàm lượng đường sacharose cao nhất ở ngày tuổi đầu tiên (0,88 mg/ml), sau đó có xu hướng giảm dần theo ngày tuổi, đến ngày tuổi thứ 7 chỉ còn 0,38mg/ml. Trong khi đó hàm lượng đường glucose cao hơn và biến động như sau: cao nhất ở ngày tuổi đầu tiên (1,82mg/ml), sau đó giảm mạnh ở ngày tuổi thứ 3, thứ 5 (chỉ còn tương ứng là 1,26mg/ml và 1,23mg/ml). Nhưng đến ngày tuổi thứ 7 lại có xu hướng tăng lên đạt 1,76mg/ml – tuy nhiên chưa đạt bằng giá trị ngày tuổi thứ nhất.
Hoạt động của 3 loại enzyme tiêu hoá chính: a – amylase, lipaza
Trước khi xác định hoạt tính của các enzyme, ta phải xác định hàm lượng protein hoà tan có trong mẫu do các enzyme có bản chất là protein. Kết quả thu được trình bày ở bảng 1.11.
Bảng 1.4. Hàm lượng protein hoà tan trong dịch diều bồ câu giai đoạn 1-28 ngày tuổi (n=10)
Qua bảng 1.11, hàm lượng protein-enzyme hào tan Ẽng từ 1 đến 3 ngày tuổi và đạt mức cao nhất (4,57mg/ml), sau đó giảm dần từ ngày tuổi thứ 5 (3,82mg/ml) cho đến ngày tuổi thứ 28 (2,19mg/ml).
Bảng 1.5. Hoat độ của ba loai enzym tiêu hóa chính trong dich diều bô câu non
(1-28 ngày tuổi, n=10)
Kết quả nghiên cứu cho thấy, trong dịch diều chim non, hoạt độ của ba loại enzyme tiêu hoá chính: amylaza, proteaza, lipaza đều tăng dần theo ngày tuổi. Do đó, sự phụ thuộc của con non vào dịch dinh dưỡng của chim bồ cầu bố mẹ giảm dần để chuấn bị cho một giai đoạn tự lập hoàn toàn khi con non được 28 ngày tuổi.
Thành phần của sữa diều bị ảnh hưởng bởi khấu phần ăn của chim bố mẹ. Nếu khấu phần của chim bố mẹ thiếu chất dinh dưỡng thì chúng phải huy động chất dinh dưỡng dự trữ trong cơ thể để tiết sữa cho chim con.
Trong những ngày đầu mới nở, “sữa” là thức ăn duy nhất của chim con. Từ ngày thứ 4, 5 chim bố mẹ chuyển thêm vào sữa cả thức ăn, chúng đưa thức ăn vào trước, đó là những hạt bé li ti, để đến ngày thứ 12 – 15 thì chim non hoàn toàn ăn và tiêu hoá được thức ăn bình thường. Ớ 12 ngày tuổi là thời điểm quyết định đối với chim câu con. Nó tương ứng với thời điểm cai sữa của chim bố mẹ. Tuy vậy, cũng có khi sự tiết sữa kéo dài tới tận ngày thứ 20 – 25, nhưng với một lượng sữa rất ít.
Có trường hợp chim bồ câu bố mẹ vừa nuôi lứa chim bồ câu con một tháng vừa nuôi mớm lứa chim bồ câu mới nở. Chim bố mẹ hoàn toàn có khả năng phân phối thức ăn hạt cho chim con lớn và “sữa” cho lứa mới nở chỉ với một khoảng cách vài phút mà không có sự lầm lẫn nào hết.
c.Tiêu hoá ở dạ dày
Dạ dày chim gồm dạ dày tuyến và dạ dày cơ. Thức ăn từ diều được chuyển vào dạ dày tuyến, nó có dạng ống ngắn, vách dày, được nối với dạ dày cơ bằng một eo nhỏ. Vách dạ dày tuyến cấu tạo gồm màng nhày, cơ và mô liên kết. Bề mặt của màng nhầy có những nếp gấp dễ thấy, đậm và liên tục.
Ớ đáy màng nhầy có những tuyến hình túi phức tạp. Dịch dạ dày được tiết vào trong khoang của dạ dày tuyến, có axit clohidric, enzim và musin. Cũng như ở động vật có vú, pepsin được tiết ra ở dạng không hoạt động – pepsinogen và được hoạt hoá bởi axit clohidric. Các tế bào hình ống của biểu mô màng nhầy bài tiết ra một chất nhầy đặc rất giàu musin, chất này phủ lên bề mặt niêm mạc của dạ dày. Sự tiết dịch dạ dày ở chim là liên tục, sau khi ăn thì tốc độ tiết tăng lên.
Dịch dạ dày tinh khiết là một chất lỏng không màu hoặc hơi trắng đục, có pH axit. Độ pH của dịch dạ dày ở chim trung bình là 3,0; thường là 2,6. Độ pH sẽ giảm xuống sau khi tiếp nhận thức ăn giàu chất kiềm, cacbonat canxi, bột xương.
Ớ chim, số lượng dịch dạ dày và độ axit tăng dần lên cùng với độ tuổi. Ớ chim con vài ngày tuổi, dịch dạ dày có tính axit (pH = 4,2 – 4,4). Axit clohidric ự do không thường xuyên được tìm thấy trong khối chứa trong dạ dày của chim con có độ tuổi từ 1 – 5 ngày.
Kiểu cho ăn ảnh hưởng đến lượng chế tiết và hoạt tính proteolytic của dịch dạ dày. Hoạt tính phân giải protein (proteolytic) của dịch dạ dày ở chim con 10 – 20 ngày tuổi đạt tới mức độ cao (1,36 – 2,00mm) và sau đó bị thay đổi rất ít đến 60 ngày tuổi.
Niêm mạc của mề rất dày và được cấu tạo từ hai lớp: biểu bì cùng với lớp màng bằng sừng và một lớp nhầy đặc chắc từ mô liên kết.
Trong việc tạo thành màng sừng có các tuyến của màng nhầy, biểu bì của những chỗ trũng ở dạ dày tham gia.
Màng sừng của mề luôn bị mòn đi, nhưng nhờ sự dày lên ở đáy nên chiều dày của nó được ổn định. Ngoài ý nghĩa cơ học, màng sừng còn giữ cho vách dạ dày khỏi bị tác động của những yếu tố bất lợi. Màng sừng bền với pepsin, không bị hoà tan trong các axit loãng, kiềm và các dung môi hữu cơ (Ju, T. Techver, 1984).
Các sản phấm tiêu hoá, thức ăn, vi khuấn không được hấp thu qua màng sừng, vách dạ dày.
Lớp cơ của mề cấu tạo từ mô cơ phẳng, một đôi cơ lớn chính có dạng hình tam giác hướng các đáy lại với nhau đã tạo nên khối cơ của vách mề.
Sự co bóp nhịp nhàng của mề xảy ra trong 2 pha: trong pha đầu, 2 cơ chính co bóp; và sau đó là các cơ trung gian (pha thứ 2). Thời gian của mỗi nhịp co của 2 đôi cơ trong khoảng 2 – 3 giây, còn cả chu kỳ co bóp là 20 giây. Tần số co bóp phụ thuộc vào độ rắn của thức ăn. Khi ăn thức ăn ướt có 2 lần co bóp, còn thức ăn cứng – 3 lần trong 1 phút.
Sỏi và các dị vật chứa trong dạ dày có một ý nghĩa nhất định trong việc nghiền và làm sạch những tiểu thể thức ăn trong khoang dạ dày. Chúng làm tăng tác dụng nghiền của vách dạ dày.
Đối với chim, sỏi tốt nhất là từ thạch anh, chúng bền với axit clohidric của dịch dạ dày. Để hệ tiêu hoá hoạt động bình thường thì kích thước của các viên sỏi với chim con mới nở nên nhỏ (đường kính 2,5 – 3mm) và tăng lên theo tuổi. Chim đã trưởng thành có thể nuốt được loại sỏi có đường kính đến 4-6 mm. Không nên thay sỏi bằng cát, đá vôi, thạch cao, vỏ sò, vỏ ốc hến, phấn. Cát sẽ đi rất nhanh từ dạ dày vào ruột và gây kích thích. Những chất khác đã kể trên sẽ bị axit clohidric hoà tan và gây rối loạn tiêu hoá ở dạ dày, sau đó là ở ruột.
Nếu không có sỏi trong dạ dày cơ thì sự hấp thu các chất dinh dưỡng và hệ số tiêu hoá thức ăn bị giảm xuống. Ớ chim non, việc thiếu sỏi trong dạ dày làm giảm khối lượng tuyệt đối của dạ dày 30 – 35%. Các cơ của dạ dày sẽ trở nên nhũn và xuất hiện những vết loét trên màng nhầy.
Trong dạ dày cơ, ngoài việc nghiền thức ăn cơ học, còn sảy ra quá trình hoạt động của các men. Dưới tác động của axit clohidric, các phân lử protein trở nên căng phồng và dễ bị phân giải.
d. Tiêu hoá ở ruột
Quá trình tiêu hoá các chất dinh dưỡng đều xảy ra ở ruột non của chim. Nguồn các men tiêu hoá quan trọng nhất là từ dịch dạ dày, cùng với mật đi vào manh tràng, chất tiết của các tuyến ruột có ý nghĩa kém hơn.
Dịch ruột chim là một chất lỏng đục, có phản ứng kiềm yếu (pH – 7,42) với tỷ trọng 1,0076. Trong thành phần dịch ruột có các men proteolytic, aminolytic và lypolytic và ảc men enterokinaza.
Dịch tuỵ là một chất lỏng không màu, hơi mặn, có phản ứng hơi toan hoặc hơi kiềm (pH 7,2 – 7,5). Trong chất khô của dịch, ngoài các men, còn có các axit amin, lipit và các chất khoáng (NaCl, CaCl2, NaHCOs …).
Dịch tuỵ của chim trưởng thành có chứa các men tripsin, cacbosipeptidaza, amilaza, mantaza, invertaza và lipaza.
Tripsin được bài tiết ra ở dạng chưa hoạt hoá là tripsinogen, dưới tác động của men dịch ruột enterokinaza, nó được hoạt hoá, phân giải các protein phức tạp ra các axit amin. Men proteolytic khác là các cacbosipeptidazađược tripsin hoạt hoá cũng có tính chất này.
Các men amilaza và mantaza phân giải các polysacarit đến các monosacarit như glucoza. Lipaza được dịch mật hoạt hoá, phân giải lipit thành glyserin và axit béo.
Cơ chế việc chế tiết tuyến tuỵ ở chim giống với động vật có vú. Ớ chim trưởng thành, trước khi cho ăn, tuyến tiết ra một lượng dịch nhỏ (sự chế tiết bình thường). Từ 5 – 10 phút sau khi cho ăn, mức độ chế tiết tăng 3 – 4 lần và giữ đến giờ thứ ba, sau đó việc tiết dịch dần dần giảm xuống, đến giờ thứ 9 – 10 sau khi cho ăn thì bằng mức độ ban đầu.
Số lượng dịch và hoạt tính men thay đổi phụ thuộc vào thể tích và thành phần thức ăn. Thức ăn giàu protein sẽ nâng hoạt tính proteolytic của dịch lên đến 60%; thức ăn giàu lipit sẽ làm tăng cường hoạt tính lypolytic, hoạt tính này được giữ ở mức độ cao đến 10 giờ. Bột đậu tương có chứa nhiều protein và dầu sẽ nâng mức độ chế tiết của tuyến lên 85% và đồng thời cũng nâng cả hoạt tính proteolytic và hoạt tính lypolytic của dịch lên tương ứng đến 20% và 16%.
Mật được gan tiết ra không ngừng, một phần đi vào túi mật (gà, vịt, ngỗng), phần còn lại thì đổ trực tiếp và tá tràng. Ớ chim bồ câu, gà phi và đà điểu không có túi mật, tất cả mật tiết ra đều đổ thẳng vào tá tràng.
Mật chim là một chất lỏng màu sáng hoặc xanh đậm, kiềm tính (pH 7,3 – 8,5). Dịch trong túi mật đậm đặc hơn và có màu đậm hơn. Về thành phần mật, ở các loài chim khác nhau không giống nhau. Các thành phần điển hình của mật là các axit mật, sắc tố, và cholesterin, ngoài ra còn có gluxit, các axit béo và các lipit trung tính, musin, các clất khoáng và các sản phấm trao đổi chất có chứa nitơ. Ngoài sự tham gia vào quá trình tiêu hoá ở ruột, gan còn đóng vai trò quan trọng trong trao đổi protein, gluxit, lipit và khoáng. Trong gan, các axit uric, các chất cặn bã khác, hồng cầu chết bị phân huỷ, chất độc hại… được trung hoà và thải vào nước tiểu. Trong các tế bào của gan có chứa glycogen, là nguyên liệu để tạo nên các vitamin quan trọng (A, D, và các vitamin khác).
Các men trong ruột hoạt động trong môi trường axit yếu, kiềm yếu; pH dao động trong những phần khác nhau của ruột.
Trong tá tràng, dưới tác động của axit clohidric và các men của dịch dạ dày (pepsin và chimosin), protein bị phân giải đến pepton và polypetit. Các men proteolytic ủa dịch tuỵ tiếp tục phân giải chúng đến các axit amin trong hồi tràng; gluxit của thức ăn được phân giải đến
các monosacarit, do tác động của amilaza của dịch tuỵ và một phần do amilaza của mật và của dịch ruột; Sự phân giải lipit được bắt đầu trong tá tràng, dưới tác động của dịch mật, dịch tuỵ và tạo ra các sản phấm là monoglyserit, glyserin và axit béo.
Sự tiêu hoá trong manh tràng của chim nhờ có các men đã đi vào cùng với chymus từ phần ruột non và từ hệ vi khuấn. Các vi sinh vật bắt đầu thâm nhập vào manh tràng gia chim ngay từ lần tiếp nhận thức ăn đầu tiên. Ớ đây, các vi khuấn streptococei, trực khuấn ruột, chúng tôi sản rất nhanh. Trong manh tràng cũng sảy ra quá trình tiêu hoá protein, gluxit và lipit. Ngoài ra, các vi khuấn còn tổng hợp các vitamin nhóm B.
Khả năng tiêu hoá chất xơ của chim rất hạn chế. Cũng như ở động vật có vú, các tuyến tiêu hoá của gia cầm không tiết ra một men đặc hiệu nào để tiêu hoá xơ. Một lượng nhỏ chất xơ được phân giải trong manh tràng bằng các men do vi khuấn tiết ra. Những gia cầm nào có manh tràng phát triển hơn như đà điểu, ngan, ngỗng… thì các chất xơ được tiêu hoá nhiều hơn. ở các loại chim khác nhau thì chỉ có có trung bình từ 10 – 30% cất xơ được phân giải. f. Sự hấp thu
Ớ chim, các quá trình hấp thu chủ yếu xảy ra ở ruột non. ở đây các sản phấm phân giải cuối cùng protein, lipit và gluxit; nước, các chất khoáng, các vitamin được hấp thu.
Các chất chứa nitơ chủ yếu được hấp thu dưới dạng các các axit amin. Cường độ hấp thu các axit amin riêng biệt không phụ thuộc vào khối lượng phân tử của chúng.
Gluxit được hấp thu dưới dạng các đường đơn (monosacarit) và đường đôi (disacarit).
Hấp thu mỡ. Trong ruột, dưới tác động của men lipaza, mỡ được phân giải đến glyserin và axit béo. Các sản phấm của sự phân giải mỡ, về cơ bản được hấp thu trong phần mỏng của ruột. Glyserin được hoà tan rất tốt trong nước và được hấp thu rất nhanh. Các axit béo kết hợp với các axit mật, kali và natri tạo thành các hợp chất hoà tan được trong nước sau đó mới được hấp thu. Người ta cho rằng một phần nhỏ của lipit dưới dạng các nhũ tương có thể được hấp thu trực tiếp.
Trong tương bào của biểu mô ruột, các axit béo bị tách ra khỏi các axit mật và một phần được tái tổng hợp thành các phân tử của lipit. Các axit béo được giải phóng ra trong quá trình hấp thu kích thích sự hấp thu lẫn nhau, chẳng hạn, khi có các axit béo không bão hoà thì vận tốc hấp thu các axit béo bão hoà như palmitinic và stearinic được tăng lên trong ruột non chim con. Hiệu quả của việc bổ sung lipit vào khấu phần của chim con phụ thuộc vào tỷ lệ giữa các axit béo bão hoà và không bão hoà trong khấu phần.
Hấp thu nước ở chim được thực hiện trong tất cả các phần ruột non và ruột già. Có từ 30
– 50% nước nước uống được hấp thu, quá trình này phụ thuộc áp suất thấm thấu trong ruột, trong máu và các mô. Người ta đã xác định được rằng trong một số trường hợp, ở chim có sự tuần hoàn nước, một phần nước đã được hấp thu từ ruột vào máu rồi lại bị bài tiết trở lại vào diều, làm nó căng phồng lên.
Các chất khoáng được hấp thu trên toàn bộ chiều dài ruột non. Diều, dạ dày và ruột già hấp thu các chất khoáng không đáng kể. Các muối natri, kali clorua hoà tan được trong chymus, được hấp thu một cách chọn lọc và với tốc độ khác nhau, phụ thuộc vào nhu cầu về các chất đó của cơ thể. Natri clorua đặc biệt dễ được hấp thu trong ruột chim con. Khi cho ăn thừa, muối này sẽ sinh ra sự rối loạn trao đổi chất, chim sẽ bị nhiễm độc muối.
Cường độ hấp thu canxi phụ thuộc vào nồng độ canxi trong máu, tính chất của khoáng trong thức ăn cũng như hàm lượng dịch mật và vitamin D3 trong ruột. Khi chim bị bệnh còi xương thì sự hấp thụ canxi bị giảm xuống đột ngột. Canxi còn bị hấp thu ít hơn khi không có đủ vitamin D trong khấu phần. Muối canxi clorua được hấp thu tốt hơn so với các muối canxi khác. Lượng photpho quá cao trong khấu phần sẽ làm ngừng việc hấp thu canxi. Tuổi và trạng thái sinh lý của chim cũng ảnh hưởng đến sự hấp thu canxi. Sự hấp thu photpho phụ thuộc vào sự tương quan của nó với canxi và được xác định bởi nhu cầu trong cơ thể.
Vitamin A được hấp thu ở manh tràng. Chim non hấp thu vitamin A nhanh hơn nhiều so với chim trưởng thành: sau 1 – 1,5 giờ sau khi cho ăn đã tìm thấy vitamin này trong máu, còn ở chim mái đẻ chỉ thấy sau khi ăn 12 giờ. Trong ruột chim, vitamin A được tìm thấy trong biểu mô của màng nhầy, ở dạng este.
Sự hấp thu carotin xảy ra sau khi chúng vừa giải phóng khỏi các hợp chất béo và việc hoà tan chúng trong chymus. Các axit mật gây kích thích hấp thụ huyền dịch b- carotin. Việc hấp thu carotin bị giảm xuống khi cơ thể được cung cấp vitamin A.
Cường độ hấp thu vitamin B1 phụ thuộc vào nhu cầu của cơ thể và vào nồng độ của nó có trong thức ăn. Sự hấp thu xảy ra tốt hơn ở những phần bên trên của ruột non. Việc bổ sung các chất kháng sinh vào thức ăn làm tăng cường sự hấp thu tiamin ở chim con.
Vitamin E ở chim con được hấp thu với sự tham gia của dịch mật.
→ TẢI TÀI LIỆU