Tên gọi khoa học của họ này có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp cổ đại απους, apous, nghĩa là “không có chân”, do yến có các chân rất ngắn và không bao giờ đậu trên mặt đất mà chỉ bám vào các bề mặt thẳng đứng và đó cũng là đặc điểm để phân biệt chúng với các loài khác củng họ với yến như én.
Kích thước của chim yến từ đầu đến đuôi vào khoảng 9-13 cm; trọng lượng trung bình khoảng 7-21 g.
Đặc tính cơ thể :
Thính giác, khướu giác và đặc biệt là thị giác rất tốt , chúng có thể làm tổ ở những nơi có cường độ sáng khoảng 2 lux; những nơi này giúp chim yến có thể tránh được kẻ thù như cú mèo, dơi, các loài chim khác.
Đặc tính thói quen:
Chim yến rất trung thành với chổ ở, một khi chúng đã vào nhà ở và làm tổ thì chúng sẽ gần như ở lại suốt đời trừ khi ngôi nhà đó có những yếu tố làm chim yến bất an như bị phá hoại , hay khai thác tổ yến không đúng cách. Do đó, càng lâu năm đàn chim yến càng đông. Chim yến mà chúng ta dụ được chủ yếu là các con chim non. Chim yến ăn những loại côn trùng nhỏ ngoài tự nhiên, chim yến bắt côn trùng khi chúng đang bay
Phân loại các loại chim yến : Đặc tính làm tổ của yến tổ trắng/yến hàng:
Tổ chim yến được xây trong mùa sinh sản và do con trống xây trong 35 ngày. Tổ yến được xây hình dạng như cái bát được dính vào thành hang đá. Tổ yến gồm nhiều phiến mỏng được dệt từ nhiều sợi tơ bằng nước bọt chim yến và bện vào nhau.
Các yếu tố đòi hỏi về nhà yến :
Độ tối thích hợp.
Không có mùi lạ.
An toàn, chim yến rất nhạy cảm nên phải phòng ngừa sâu bọ, chuột, rắn,…
Chú ý vòng bay tối thiểu của chim yến để xây kích cở nhà phù hợp.
Nhiệt độ 27-29 độ C.
Độ ẩm 80-95%.
Môi trường thích hợp để xây dựng nhà yến
Thức ăn của chim yến là những loại côn trùng bay. Những loại côn trùng này chỉ có mặt trong tự nhiên và chim yến săn bắt chúng từ sáng sớm đến khi trời nhá nhem tối. Vì vậy việc lựa chọn một môi trường tự nhiên thích hợp sẽ tạo điều kiện cho chim yến phát triển bầy đàn và khả năng làm tổ của chim yến.
Như vậy môi trường xung quanh nhà yến (bán kích khoảng 25 km) cần phải đảm bảo đủ lượng thức ăn cho chim yến quanh năm. Một môi trường lý tưởng cho chim yến bao gồm :
50% cây thấp như đồng lúa, bụi cây, đồng cỏ …
30% cây thấp
20% khu vực có nước như ao, hồ, sông, suối, biển
Hiện nay các tỉnh thành sau ở Việt Nam có thể phát triển nghề nuôi chim yến:
Các tỉnh miền Nam Trung Bộ: Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận
Các tỉnh miền Đông Nam Bộ: Bà Rịa – Vũng Tàu, Bình Dương, Bình Phước, Đồng Nai, Hồ Chí Minh, Tây Ninh (*)….
· Các tỉnh miền Tây Nam Bộ: An Giang (*), Bạc Liêu, Bến Tre (*), Cà Mau, Cần Thơ (*), Đồng Tháp (*), Hậu Giang (*), Kiên Giang, Long An (*), Sóc Trăng (*), Tiền Giang, Trà Vinh (*), Vĩnh Long (*)
Chu kỳ sinh sản của chim yến
Chim yến bắt đầu đi kiếm bạn đời và sinh sản khi được khoảng 8 tháng tuổi. Chu kỳ sinh sản bao gồm các quá trình sau:
30-32 ngày làm tổ.
8-11 ngày tiếp theo đẻ trứng đầu tiên, 1-3 ngày tiếp theo đẻ trứng thứ 2.
.22-28 tiếp theo ngày ấp trứng.
47-51 tiếp theo ngày chim non bắt đầu rời khỏi tổ.
7 ngày tiếp theo chim bố mẹ nghỉ ngơi để tiếp tục một chu kỳ sinh sản mới.
Như vậy tổng cộng một chu kỳ sinh sản của chim là 115-132 ngày (khoảng 4 tháng). Như vậy một năm chim có thể sinh sản khoảng 3 lần (số lần sinh sản tùy thuộc vào điều kiện tự nhiên, khí hậu, nguồn thức ăn …). Chúng ta cần phải hiểu rõ chu kỳ sinh sản của chim yến để có quy trình khai thác tổ chim một cách hợp lý.
C.TỔ YẾN Dinh dưỡng của tổ yến :
Tổ yến được cho là có nhiều thành phần dinh dưỡng quý hiếm, điển hình là một số loại protein và axit amin như amide, humin, arginine, cystine, histidine, and lysin. Ngoài ra, tổ yến còn được cho là chứa các khoáng chất như canxi, sắt, kali, phốt pho và magie.
Về tác dụng của tổ yến, một số tài liệu cho rằng tổ yến giúp bổ phổi, cường thân, tăng cường hệ miễn dịch, thúc đẩy trao đổi chất hiệu quả trong cơ thể, đẩy nhanh quá trình tái tạo tế bào, giúp người bệnh nhanh phục hồi, thậm chí còn hỗ trợ bệnh nhân AIDS chống lại virus HIV.
Người lớn tuổi sử dụng hằng ngày giúp tăng cường sức khỏe, tăng tuổi thọ, chống lão hóa.
Trẻ em biếng ăn có thể cho sử dụng hàng ngày sẽ kích thích ăn uống, kích thích tiêu hóa, giúp trẻ hấp thu thức ăn và dinh dưỡng tốt nhất, giúp bé tăng cân và tăng sức đề kháng.
Người lao động trí óc sử dụng hàng ngày giúp tăng cường trí nhớ, giảm stress, dễ ăn dễ ngủ.
Đối với người sau phẫu thuật cần sử dụng để phục hồi sức khỏe vì Yến sào làm tăng lượng hồng cầu trong máu, kích thích các tế bào sinh trưởng, phục hồi các tế bào tổn thương,…
Yến sào chưng với đường phèn nếu phụ nữ sử dụng thường xuyên sẽ mang lại một làn da hồng hào, trẻ trung, căng mịn, giữ nét thanh xuân và giảm quá trình lão hóa da vì trong Yến sào chứa Threonine là chất hình thành từ Elastine và Collagen, 2 chất cần thiết cho da.
Phân loại theo nguồn gốc:
Yến đảo – Do tính chất nguy hiểm của việc lấy tổ yến trong hang động nên loại tổ yến này thường có giá cao nhất so với các loại tổ yến khác trên thị trường. Tổ yến trong động, với những điều kiện tự nhiên trong hang động, thường có hình dạng giống như một cái chén, thân dày và chân chứng. Hình dạng tổ giống như chén sẽ giúp bảo vệ trứng hoặc yến non không bị các loài vật khác ăn mất và ảnh hưởng thời tiết. Chân tổ yến cần cứng để có thể gắn chặt vào tường vì các hang động thường có độ ẩm cao. Tổ yến loại này được tìm thấy ở Việt Nam, Thái Lan, Malaysia và Indonesia.
Yến nhà – Việc nuôi Yến đòi hỏi vốn đầu tư rất lớn (xây nhà cho chim yến làm tổ, đẻ trứng, nuôi con và ngủ đêm), thời gian dụ yến lâu dài và đặc biệt là không thể cho chim yến ăn bằng thức ăn nhân tạo do bản chất chim yến hoang dã và chỉ có thể bắt & ăn côn trùng bay trong thiên nhiên, chỉ có thiên nhiên là nơi cung cấp thức ăn cho chim yến. Tùy theo màu sắc tổ yến, tổ yếntrong nhà thường màu trắng ngà, tổ yến chất lượng phụ thuộc theo khu vực có thức ăn nhiều cho chim tìm mồi.
Kết luận chung – Có một số ý kiến cho rằng chất lượng Yến Đảo tự nhiên tốt hơn Yến Nhà do giá bán cao hơn. Mùi vì các loại yến khác nhau có đem lại sự cảm nhận khác nhau. Và sự thật là chim yến sống trong nhà cũng hoàn toàn kiếm ăn ngoài tự nhiên như Yến Đảo. Hơn nữa Yến Nhà còn được bảo vệ khỏi các dịch hại như: chuột, gián, nấm mốc, bọ…vốn khó phòng ngừa tại các hang động do vậy tổ yến trong nhà sạch hơn và không cần dùng những hóa chất để tẩy sạch vết bẩn. Những phân tích tại Hồng Kông cho thấy Yến Nhà có thành phần tương đương Yến Đảo. Theo những người sử dụng và buôn bán Yến sào lâu năm thì Yến trong nhà Việt Nam có chất lượng vượt trội thể hiện qua mùi vị và sợi yến còn nguyên sau khi chưng.
Phân loại theo màu sắc :
Lý do tại sao tổ yến có màu khác nhau vẫn còn là một đề tài tranh luận. Theo dân gian Việt Nam người ta tin rằng những con chim yến già hoặc chim Yến trong mùa thức ăn thiếu phải dùng máu của mình hòa cùng nước bọt để xây tổ. Điều này lý giải cho mầu sắc đỏ hoặc hồng cũng như độ nở kém của Yến huyết so với Bạch yến. Tuy nhiên nhiều giả thuyết về điều kiện nhiệt độ, độ ẩm hoặc thức ăn của Yến tạo ra Yến huyết vẫn đang được nghiên cứu. Ngoài ra khi tổ Bạch yến được làm trên các vách đá có màu đỏ và thấm nước rỉ ra từ các khe đá cũng tạo ra màu đỏ của tổ Yến. Tuy nhiên loại Yến huyết do vách đá này có độ nở khi ngâm nước tương đương với Bạch yến (tức 7 – 9 lần)
Huyết Yến (Blood Nest)
Ðây là loại tổ yến có màu đỏ tươi và là loại có giá cao nhất trong số các màu vì hiếm hoi và có nhu cầu tiêu thụ cao. Không phải cơ sở sản xuất nào cũng có loại tổ yến này. Và nếu có đi chăng nữa thì loại huyết yến cũng chỉ có thể thu hoạch 1-2 lần trong năm với tỉ lệ rất nhỏ mà thôi. Số lượng Huyết Yến và Hồng Yến chiếm chưa đầy 10% tổng sản lượng tổ yến trên thị trường thế giới.
Hồng Yến (Pink Nest)
Giống như Huyết Yến về giá cả và sự hiếm hoi, Hồng yến có màu cam nhưng màu sắc có thể thay đổi từ màu vỏ quýt đến màu vàng lòng đỏ trứng gà. Màu càng đậm thì giá càng cao.Bạch Yến (White Nest)
Bạch Yến là loại tổ yến thông dụng nhất trên thị trường. Mỗi năm có thể thu hoạch 3-4 lần. Số lượng Bạch Yến (bao gồm cả 3 loài yến kể trên) bán trên thị trường thế giới chiếm khoảng 90% tổng số lượng tổ yến trên thị trường.